Porten til barndommens rike

Slik eg hugsar det frå midt på 70-talet, då stabbesteinar, frukttre og den gamle løa var på plass

Laurdagskveld i 1981 – eller der omkring

Slik byrja mange store forventingar (og tilhøyrande vonbrot) for så mange av oss som var tenåringar på 70-/80-talet. Når eg tenkjer tilbake no, så var det i grunnen mykje styr for dei tilmålte 4 timane med blanda underhaldningsverdi. Men i lystige mimrelag er det nok helst dei gode og artige minna som blir dregne fram likevel.

Det verste «styret» var ofte å skaffe seg drikkevarer – for det måtte ein ha; ikkje snakk om å stille heilt edru på dans i «Vikja»! Var du heldig, hadde du sjølv eit lager av heimelaga. Hadde du mykje pengar, kunne du få ein eldre kompis til å kjøpe pils til deg. Hadde du berre litt pengar, kunne du prøve turen opp i dalen og over elva, sjølv om den karen kunne vere vel så nøye som Lakken på kven han selde til. Eller kanskje du kjende ein annan som hadde bryggja i tide. Det brukte no oftast å ordne seg på det eine eller det andre viset.

Så var det å finne ut kven av kompisane som skulle dit, og om nokon hadde skyss – og kanskje plass til ein til. Og om nokon visste kven av jentene som hadde tenkt seg dit... Hadde du ein god dag på skulen kunne du kanskje spørje Henne sånn heilt tilfeldig, nærast ut i lufta, om Ho «visste om nokon som hadde tenkt seg på fest i helga».

Så kom endelig laurdagskvelden. Etter den obligatoriske diskusjonen med næraste føresette om kva tid ein eigentlig var gammal nok til å gå på slike tilstelningar, var det å få smugla drikkevarene med seg ut av synsfeltet til dei nemnde føresette. Sjølvsagt hadde du ikkje fått ordna deg skyss, så det vart å labbe den dryge kilometeren ned til riksvegen og prøve å få haik. Like sjølvsagt var det at Vårherre akkurat då måtte teste om sludd- og nordavindgeneratoren var klar for ein ny vinter. Og aller mest sjølvsagt var det at du ikkje var kledd for stort meir enn ein lett sommarbris. Ein kunne no ikkje skjemme seg heilt ut, heller.

Det gode er at du fort får haik, så du er framme ved festlokalet ei stund før dei byrjar å sleppe inn folk. I 4-5 ungdomsbilar på parkeringsplassen er fyringa godt i gang, men du ser ingen kjende der, så du finn det best å rusle oppover mot meir heilag grunn for å finne ein plass å gøyme sjenansemedisinen din. På veg forbi bedehuset blir du diskret anropt av to figurar som står inne i skuggen på trappa der. To av skulekameratane, viser det seg, og du kjenner deg letta over at no er du ikkje lenger åleine. Dei har òg kvar sin plastpose med flaskefôr, og snart har alle tre smakt på alle dei totalt 5 sortane som finst i sortimentet. Grunnlaget blir lagt for ikkje så lite ubehag seinare på kvelden.

Alkoholen virkar fort på slike karar som enno er langt frå herda til å tåle noko særlig, og diskusjonen byrjar alt å bli høgmælt då de brått høyrer at musikken er byrja for alvor nede i ungdomshuset. På tide å komme seg ned dit og ta eit overblikk over utsiktene for resten av kvelden. Men først må de finne ein god gøymeplass for posane og innhaldet deira. De blir einige om å gøyme alt på same plassen, og lovar kvarandre høgtidelig å ikkje tjuvlåne, og heller ikkje ta med uvedkomande til skattkammeret.

De går i breidd nedover vegen, skyt fram fuglebrysta og er tøffare enn både toget og Fylkesbåtane, men då de ser flokkane med eldre ungdommar som no er samla utanfor inngangsdøra, minkar både farta og den kjekke tonen. Likevel styrer de beint mot inngangen og køen framfor billettluka. Då det blir din tur, ser karen i luka granskande på deg og spør: «Er du konfirmert, då?» Du er framleis litt tøff i trynet etter drammane, og svarar: «Nei, presten meinte at eg var så stygg at eg ville skremt Jesus ned frå korset, så eg fekk ikkje komme inn i kyrkja!» Karen dreg ørlite grann på smilebandet og seier seg heilt samd med presten, men du får no likevel lov til å byte 40 kroner mot eit stempel på handa og ein papirlapp med eit nummer på.

Musikken er høg og lokkande ute i den kombinerte gangen og garderoba, og inne i sjølve danselokalet er den nesten påtrengande. Gruppa har ord på seg for å lage høg stemning i alle forsamlingshus der dei slepp til, og du trur ikkje at dei skal skuffe nokon i kveld heller. Framleis er det nokså tynt med folk på dansegolvet. Mange ledige plassar på stolane langs veggane, òg. Du og dei to kompisane tek plass omlag midt på langveggen, og synkrone som ballettdansarar dreg de fram tobakkspakkane og byrjar å rulle kvar sin røyk. Fyrer på, dampar, kikar opp på scena og bortover golvet, kommenterer anatomien til jenta som han frå Remmedalen dansar med; «Fy fan, såg du det? Eg bannar på at ho har verken BH eller truse på seg!» Du er berre delvis med på konversasjonen; du ser etter Henne. Kanskje Ho er kommen, men står i ein flokk ute? Kanskje Ho (grøss og gru!) sit i ein av bilane på plassen? Du berre må ut ein tur og sjå etter.

Med eit «Straks tilbake!» går du frå kompisane. Ute på plassen sveipar du horisonten rundt med blikket uten å sjå Henne, og så set du kursen mot depotet ved bedehuset. Vel framme merkar du at det ikkje er så veldig artig å drikke uten selskap, men må du, så må du. Du gløymer det gamle ordtaket om hastverk og lastverk, og gulpar i deg litt for mykje, litt for fort. Det kjem ei dempa, åtvarande knurring frå magen, men den velgjerande susen i skallen meir enn veg opp for dette, og du ignorerer varselet. Då du på ny går nedover mot festlokalet, denne gongen åleine, er det ingen ting som virkar skummelt lenger. Men du oppdagar at nattsynet ikkje er heilt godt; ein gong er du så langt ute på vegkanten mot elva at du spenner tærne halvt forderva mot ein stabbestein, og då du på instinkt svingar hardt styrbord, kolliderer du med eit menneske som luktar godt og har ei lys og kjend stemme.

Den stemma, det håret, den lukta og den jakka ville du ha kjent att mellom tusen andre om det var aldri så mørkt. Og no er Ho berre saman med to av venninnene. Den eine hugsar du namnet på, den andre ikkje. Tunga di er tjukk og krøllete, og av mangel på både hemningar og talegåver legg du armane rundt Henne og prøvar å dra Henne inntil deg. Ho protesterar ganske høglytt, og spør om det ikkje er litt tidlig å vere så dritings. Den av venninnene som du ikkje hugsar namnet på, tek Henne i armen og seier noko om å drite i den tosken der, og heller gå og finne dei andre. Du oppfattar orda «drit i tosken» og «dei andre», og ein – ja, beint fram toskete sjalusi stikk gjennom deg. Du kveser fram noko sjølvmedlidande tull om å ikkje vere god nok, og legg for godt mål til ei åtvaring til venninna om å ikkje blande seg borti det når du snakkar med Henne.

Jentene går. Du høyrer akkurat nok av dei lavmælte kommentarane til å skjøne at du ikkje har imponert nokon av dei. Ikkje Henne heller. Kanskje minst av alt Henne. I frustrasjonen din sparkar du etter ein småstein du trur du skimtar på vegen, men treff i staden din gamle venn stabbesteinen. Det hjelper ikkje mykje på humøret. Lucifer grille på Hinplassen! Du set på ny kursen oppover mot gøymeplassen, fast bestemt på å vise alle at du ikkje bryr deg meir om verda enn verda bryr seg om deg. Denne gongen rotar du rundt ei stund før du finn plastposen. (Berre ein? Skulle det ikkje vere tre?) Du kan ikkje hugse heilt sikkert at du hadde ei halvflaske sprit i posen, men pyttsann, det smakar bra og varmar endå betre.

Då du på ny kjem ned til ungdomshuset, har du på vegen kollidert med to bjørker, eine nôva på bedehuset og den gode, gamle stabbesteinen. Dessutan har du sneia borti ein tjueåring som berre let deg leve fordi han ikkje hadde tid til å grisebanke deg. Dei to vaktene ved inngangen stoppar deg då du vil inn i varmen, og den eine sjekkar fort og rutinert om du har flasker av noko slag innafor jakka. Det har du ikkje, men du blir likevel helden att litt til: «Du har ikkje tenkt å spy eller lage bråk, vel?» Du prøvar å stramme deg opp medan du forsikrar at du ikkje har slike planar, og får med dette lov til å gå inn. «Vi held eit auge med deg, hugs det!» høyrer du bak deg, og så er du inne i salen, der dansegolvet no er smekk fullt og ein sentimental ballade smyg seg inn i sinnet gjennom alle sansane dine. Den eine av dei to kompisane svingar forbi, limt saman med ei som går første året på gymnaset, og du lurer på kva i svarten det er slags agn han fiskar med? Dette spørsmålet blir diskutert høgt og lenge då du finn igjen den andre medeleven ved ein av veggane. Han lurer ellers på kvar du har vore, du som skulle vere «straks tilbake», og minner om at du var vekke i nesten to timar. Så kikar han lurt på deg, og seier: «Blei det noko på deg, kanskje?» Dultar deg i sida og flirer slik berre ein uvitande 15-åring kan. Den hardt oppsparte promillen gjer eit svalestup som får mykje av innmaten til å slå knutar på seg: Nesten to timar? Ka’ i svarten?

Medan du sit og prøvar å hugse kva du har gjort dei siste to timane, ser du to 18-åringar som står i døra og kastar kjappe blikk bort på deg, pratar lavt saman og nikkar fleire gonger. Eit siste hardt blikk rett på deg, så forsvinn dei ut av syne. Uklåre bilder kjem sakte sigande inn i den delvis fungerande skolten din, og kaldsvetten bryt ut på både panne og rygg. Kameraten har visst snakka til deg uten å få svar, og no tek han deg hardt i armen: «Blir du dårlig? Du må fan ikkje spy inne, då slepp du ikkje inn igjen her før neste haust – tidligast!» Du bråsnur deg mot han, riv laus handa som framleis held i armen din og glefser: «Eg skal for fan ikkje spy! Hold kjeft og pass dine eigne saker!» Denne kampen er du klar til, men ikkje den som ventar straks du kjem ut av lokalet. Kompisen din er visst òg klar til å slå ifrå seg, men ombestemmer seg, og reiser seg brått opp og går ut døra og forsvinn opp trappa til kiosken og matsalen.

No er det berre klinelåtane som er igjen av repertoaret til karane på scena, og klokka stadfester at om ikkje lenge må du ut om du vil eller ei. Brått blir den innrøykte, parfymerte, svette atmosfæra for mykje for deg, og i noko nær panikk kjem du deg på føtene og stolprar mot utgangen. Vaktene er kvikke i oppfattelsen, og to av dei tek deg resolutt under kvar sin arm og dreg deg lynsnart ut. Ikkje berre ut, men rundt nôva og ut av syne for dei fleste som er samla på framsida av «Fram». Det kan godt hende at dei har tenkt å vente litt for å sjå korleis det går med deg, men akkurat då dreg det opp til bråk like ved inngangen, og dei hastar av stad for å kvele slagsmålet i fødselen. Du stør eine handa mot veggen og kastar opp. Det kjem ikkje så mykje, men du kjenner deg litt betre, ikkje minst av den kalde og friske lufta. Då høyrer du bak deg: «No, din spirrevipp, kan du ikkje stikke av og gøyme deg i skogen!»

*****

Då måndagen kjem prøvar du å spele sjuk for å sleppe å gå på skulen, men mor di er ikkje til å diskutere med: «Du blir ikkje fortare ferdig om du utset det. Opp med deg!»

På skulen får du all den merksemda du ikkje har lyst på, dels på grunn av den digre blåveisen og dei andre merka i ansiktet, men der er noko meir. Alle flirer som om dei veit noko, men ingen seier kva det er. I matfriminuttet får du endelig ein pålitelig kompis på tomannshand, og får spurt (med høg puls og høgt blodtrykk) om kva folk eigentlig snakkar om. Du vedgår at du ikkje hugsar alt som hende på laurdagskvelden, og lurer no på om du gjorde noko skikkelig gale?

«Njaa,» seier kompisen, «Gale og gale. Var det ikkje gale nok at du drakk halvparten av NN sin sprit, før du spydde i flaska og sette på igjen korken?»

Seinare på dagen kan ei frå Hjelle fortelje at til helga er det fest i ungdomshuset der. Og så byrjar heile leiken på att...